"Nasıl her şey olunur?" İlgi alanlarını tek bir işe sığdıramayanlar için kılavuz

Ne iş yapıyorsunuz sorusu bazı insanlar için büyüyünce ne olacaksin sorusundan pek de farklı değil. Özellikle de yaptıkları işleri ve ilgi alanlarını tek bir başlık altında toplayamayanlar, tek bir cümleye sığdıramayanlar için. Emilie Wapnick’in “How to be Everything?" (Nasıl Her Şey Olunur?) kitabında birden çok alanda ilgisi olan insanlar için “çok potansiyelli” kavramını kullanıyor. Emilie Wapnick’in kitabı çok meşhur bir kitap değil ama tam da benim gibi birçok ilgi alanını takip edip onlardan vazgeçmeyenler için yazılmış gibi. En sevdiğim tarafı ise çözüm odaklı olması ve pratik ipuçları vermesi.

Maymun iştahlılık ve on parmağında on marifet arasında

Birçok dilde her işi yapan aslında hiçbir işi iyi yapamaz minvalinde bir deyim var. Biz de birden fazla ilgi alanı olan ve bunların peşine düşenler için maymun iştahlılık kullanılırken İngilizcede “Jack of all trades, master of none” çok kullanılıyor. Her işte joker görevi görüyor ama hiçbir işin ustası değil. Emilie Wapnick kitabında bunu şöyle düzeltiyor : “Jack of many trades, master of some”. Birçok işte joker, bazılarının da ustası. Türkçe’de de düzeltecek olursak çok potansiyelli insanları, on parmağında on marifet olmasa bile on parmağında birkaç marifet olan insanlar olarak niteleyebiliriz.

Uzmanların dünyasında çok potansiyelli olmak

Çok potansiyellilikle eş anlamlı kullanılan birçok kelime var: rönesans insanı, polimat, generalist gibi. 11.sınıfta sanat tarihi dersinde Ronesans işlerken “Renaissance man” Rönesans insanı kavramı çok ilgimi çekmişti. Leonardo Da Vinci gibi hem sanatta hem bilimde mahir insanlar için kullanılıyor. Endüstri devrimi sonrası işlerin ve alanların özelleştiği ve tabiri caizse atomize olduğu bir dönemde çok alıştığımız bir şey değil. Üniversitede ekonomi okudum ama ögretim sistemi liberal arts'ti. Liberal arts, Rönesans insanı yetiştirme mantığına göre kurgulanmış bir sistem. İlk iki sene ilgilendiğiniz dersleri alıp daha sonra bölüm seçiyorsunuz ve ne bölüm seçerseniz seçin illaki hem bilimden hem sanattan ders almış oluyorsunuz. (Bizdeki Sabancı’nın sistemine benziyor biraz). Okul hayatım boyunca çok keyif aldım, ekonomi okuyordum ama aynı zamanda sanat tarihi ve şehir planlamasıyla ilgilenebiliyordum. Mezun olup iş hayatına girince işler biraz değişti. Genellikle bir alanda yoğunlaşmam bekleniyordu ya da yaptığım işler ilgi alanlarımın sadece küçük bir kısmına hitap ediyordu. Sonuç olarak işin yanında birden fazla proje ve bir yandan okulla yürütmeye çalışıyordum. Bir ara tam zamanlı video yapımcılığı yaparken, diğer yandan ekonomi masteri,veri analizi, podcast ve etki odaklı pazarlama yaparken buldum kendimi. Hepsini seviyordum ama ne iş yapıyorsun sorusu hala en sevmediğim soruydu. Ve birçok şey yaptığımı söylediğimde her zaman çok olumlu geri bildirimler aldığımı söyleyemem. Emilie Wapnick’in kitabı çok meşhur bir kitap değil ama tam da benim gibi birçok ilgi alanını takip edip onlardan vazgeçmeyenler için yazılmış gibi ve bu sorularla uğraştığım bir dönemde bana yol gösterici oldu. En sevdiğim tarafı ise çözüm odaklı olması ve pratik ipuçları vermesi.

İyi iş var mıdır? Varsa nedir ve nerededir?

Wapnick’e göre çok potansiyelli insanlar için iyi bir iş olması için şu özelliklere haiz olması gerekiyor: Para, anlam ve ceşitlilik.

Peki bu ucunu aynı işte bulabilir miyiz, bulamazsak neler yapabiliriz? Bunun için de önerdiği 4 iş yaklaşımı var (*Bu başlıkları ben çevirdim):

1. Mevlana yaklaşımı(Group-Hug Approach): Bu yaklaşımda yaptığınız iş birden çok ilgi alanınızı kapsıyor. Mevlana yaklaşımında kendiliğinden interdisipliner işlerde çalışmak bir opsiyon. Örnek olarak yapay zeka, sanat terapisi, bütünleyici tip, çevre politikaları, biyoetik, robotik, danışmanlık ya da film yapımcılığı gösterilebilir. Girişimcilik de iş süreçlerinin hepsine dahil olmayı gerektirdiği için kendiliğinden Mevlana yaklaşımına uyum sağlayan bir iş.
2. Taksim yaklaşımı(Slash Approach): Bu yaklaşıma göre birden çok yarı-zamanlı işle para, anlam ve çeşitlilik üçlüsünü yakalayabilirsiniz. Burada önemli olan her taksimdeki işten keyif almanız ama hiçbirini full-time yapmak istememeniz. Taksim yaklaşımının en büyük avantajı esneklik sağlaması. Gün içinde etkinliklere gitmek istediğinizde ya da yaratıcı projelere dahil olmak istediğinizde buna imkan veriyor. Özellikle de yaratıcı kariyer takip etmek isteyenler için bu avantajlar onemli olabilir. Taksim kariyeri takip etmek isteyenlerin çok yüksek motivasyon ve öz disipline sahip olmaları gerekiyor. En önemlisi de toplumun standart iş kalıplarına karşı durabilecek medeni cesarete sahip olmak. Taksim kariyere örnek olarak, haftada birkaç gün PR ajansında çalışıp aynı zamanda üniversitede ders verip bir taraftan da online yayın yapan bir profil gösterilmiş kitapta.
3. Einstein yaklaşımı: Einstein yaklaşımında düzenli full-time işiniz diğer ilgi alanlarınızı sağlamak için size imkan sağlıyor. İsminin Einstein olmasının sebebi Einstein’ın kariyerinin ilk yıllarında patent ofisinde çalışırken bilimsel çalışmaları için iş sonrası ve hafta sonlarını değerlendirmesi. Bu iş modelinin en büyük özelliği finansal olarak sizi destekleyecek bir iş olması ve aynı zamanda diğer ilgi alanlarınızı takip etmeye yarayacak vakit ve enerji bırakması. (Einstein’ın durumunda bu ilgi alanı bilimsel çalışmaları). Bu model daha çok belirli bir seviyede rutin ve düzen seven çok potansiyelliler için uygun. Einstein yaklaşımı ilgi alanlarınızın hepsini ticarileştirmeden takip etmenize fırsat sağlıyor. Kitapta Einstein yaklaşımını uygulayan profiller genellikle yazılım ve IT işleriyle uğraşanlardı. Şu anki ekonomide en yüksek finansal stabilite sağlayan ve (çoğunlukla) ofisten çıkınca biten işler oldukları için böyle olma ihtimali yüksek.

Photo by JESHOOTS.COM on Unsplash

4. Anka yaklaşımı(Phoenix Approach): Bu yaklaşımın temel mantığı bir süre bir alanda derinleşip daha sonra başka bir alana yönelmek, anka gibi yeniden doğmak. Bu yaklaşıma yatkın olan insanların hayatlarının bir döneminde yarım bırakılmış bir doktorası olmalarının mümkün olduğunu söylüyor Wapnick. Buna da terkedilmiş doktora teorisi ismini koymuş. Anka modeli daha çok yaptıkları işlerde derinlik arayan ve belirli bir süre bir ilgi alanına yoğunlaşmak isteyenler için uygun. Anka modelini takip edenler bir işin kendilerini artık işi sizi zorlamadığı ya da heyecanlandırmadığı noktada tamamen farklı bir alana yöneliyorlar. Anka modelini diğer çok potansiyelli işlerden ayıran bir özellik çeşitliliğin olmaması ya da çok yavaş gerçekleşmesi. Kendi işini yapanlar için anka modelinin karşılığı seri girişimcilik. Seri girişimciler yeni bir iş kurduklarında iş kendi ayakları üstünde durmaya başladığı zaman geri plana çekilip ya da tamamen devredip yeni bir endüstride yeni bir iş kurabiliyorlar.

Wapnick’in önerdiği bu modeller güzel referans noktaları oluşturuyor. Hangisinin size daha uygun olduğunu anlamak için denemek ve kişiselleştirmek gerekiyor. "Biz" de sürekli değişiyoruz, zamanla ilgi alanlarımız, sorumluluklarımız ve enerjimiz değişiyor. O yüzden hayatımızın farklı dönemlerinde farklı iş modellerini denemek gerekebilir. Son olarak kitapta en beğendiğim noktalardan biri de : “Siz yaptığınız iş değilsiniz. Siz bir bütünsünüz” du. Kimliğimizi sadece yaptığımız iş üzerinden şekillendirdiğimiz bu dönemde güzel bir hatırlatma.

Kitapta ismi geçen çok potansiyellilere uygun bazı meslekler ve bunların alt kırılımları alanlar:

Yapay Zeka

Psikoloji, felsefe,teknoloji,nörobilim,bilgisayar mühendisliği,matematik, robotik, desen tanıma, makine öğrenmesi, görsel algılama

Biyoetik

Tıp,teknoloji,hukuk,felsefe

Biyoinformatik

Bilgisayar mühendisliği, biyoloji,matematik,istatistik,mühendislik,UX tasarım

Yaratıcı Programlama

Programlama, video, görsel sanatlar, tasarım, performans sanatları,enstalasyon, ses, reklamcılık, ürün prototipleri

Tasarım

Sanat, mühendislik,sosyoloji,psikoloji,müzik,video,iş,proje spesifik konular

Eğitim

Topluluk önünde konuşma,liderlik,öğrenim türleri,psikoloji,çocuk gelişimi,danışmanlık,spesifik alanlar

Etkinlik Yönetimi (Event management)

Proje yönetimi,psikoloji,hukuk,kültür,iş,finans,gastronomi,iç mimari

Film Yapımcılığı

Yazarlık, hikaye anlatıcılığı, fotoğrafçılık,sanat yönetmenliği,teknoloji,montaj,ses, proje yönetimi,business, hukuk

İnsan Coğrafyası(Human Geography)

Coğrafya, antropoloji,tarih,kültür,araştırma,ekonomi,çevre politikaları

Öğretici Tasarım(Instructional Design)

Eğitim teorisi, sinirbilim,teknoloji,interaktif medya tasarımı,psikoloji, araştırma, hikaye anlatıcılığı,iletişim,programlama,film,oyunlaştırma,görsel tasarım, web tasarımı, ses üretimi, teknik yazım, montaj/düzenleme

Bütünleyici Tıp

Batı Tıbbı, alternatif tıp, herbalizm, akupunktur, beslenme,danışmanlık, fitness,yoga

Pazarlama

Yazım, tasarım, istatistik, veri analizi, araştırma, business, psikoloji, ekonomi, proje yönetimi, iletişim, teknoloji

Yayıncılık

Dil, iletişim, hikaye anlatıcılığı, tasarım,fotoğrafçlılık,teknoloji, araştırma, finans, hukuk, business, yönetim, eğitim, fikir geliştirme,pazarlama

Sürdürülebilir Kalkınma

Organizasyonel kalkınma, ekonomi, sosyal adalet, ekoloji, siyaset, teknoloji, business, mimari, kültür

Şehir Planlama

Konut, ulaşım, çevre, eğitim, sanat, tarım, ekonomi,mimari, tasarım,peyzaj,inşaat mühendisliği,sosyal adalet,kamu yönetimi,tarih, araştırma, haritalandırma, yazım, iletişim, hukuk

Kullanıcı Deneyimi (UX)

Programlama,araştırma,hikaye anlatıcılığı, tasarım, görsel sanat, teknoloji, sosyoloji, kültürel çalışmalar, yazım, iletişim, psikoloji, proje yönetimi